W lutym 2023 r. miała miejsce premiera wydawnictwa Gminnej Biblioteki Publicznej w Kozach „Strój ludowy we wsi Kozy. Przeszłość – pamięć – rzeczywistość” (w książce widnieje rok wydania 2022). Współautorami publikacji są Bartłomiej Jurzak – etnograf, regionalista, dyrektor Gminnej Biblioteki Publicznej w Kozach oraz Tymoteusz Król – doktor nauk o kulturze i religii, etnolog, folklorysta, członek zarządu oddziału warszawskiego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, autor i współautor licznych publikacji. Wydanie książki zostało dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury (wydawnictwo bezpłatne, dostępne również w wersji elektronicznej).
Temat „stroju ludowego” w ostatnich czasach jest przedmiotem znacznego zainteresowania wśród naukowców, etnografów, historyków oraz przedstawicieli społeczności lokalnych. Efektem są publikacje oraz same stroje, które są odtwarzane i stanowią ważny element lokalnej tożsamości (por. Wilamowice).
We wstępie autorzy zauważyli: Nie będzie przesadą stwierdzenie, że dotychczasowa wiedza na temat kultury ludowej wsi Kozy jest znikoma. W Kozach do tej pory strojem ludowym interesowało się niewiele osób, m. in. Adolf Zuber „Fototeka”, Dział XVIII „Zwyczaje i stroje miejscowe” (przede wszystkim fotografie), Mieczysław Knycz – artykuł w monografii „Z dziejów parafii Świętych Szymona i Judy w Kozach”, Kozy 1998. Przygotowując publikację dokonano kwerendy w muzeach, co zaowocowało odnalezieniem niepublikowanych materiałów z badań terenowych, które prowadzone były przez studentów etnografii w Kozach w 1965 r.
Kozy scharakteryzowane zostały jako region pogranicza Małopolski Zachodniej i Śląska Cieszyńskiego z wszelkimi pozytywnymi i negatywnymi konsekwencjami. Oprócz historii stroju – sięgnięto aż do 1. poł XIX wieku – omówiono jego cechy charakterystyczne, podstawowe surowce, krój, zdobienia. Ukazane zostały różnice wynikające ze stanu cywilnego, zamożności i zmieniającej się mody. Omówiono wyłącznie strój kobiet, co nie dziwi z uwagi na fakt, że ubiory męskie nie wykształciły się jako stroje ludowe – znane z innych obszarów – i zdominowały go jednolite garnitury.
Książkę ilustrują reprodukcje, archiwalne fotografie ze zbiorów prywatnych, Izby Historycznej im. Adolfa Zubera w Kozach oraz fotografie współczesne strojów znajdujących się w Izbie Historycznej (zbiór liczy ponad 130 elementów). W przypadku tych ostatnich jest to o tyle ważne, że nie wszystkie stroje prezentowane są na wystawie w Izbie i na co dzień nie można ich zobaczyć. Fotografie w większości dotyczą kozian i Kóz, ale są również takie, wobec których nie można było ustalić osób i miejsca wykonania. Zdjęcia są dobrej jakości, niektóre z nich zajmują całą czy nawet dwie strony, co pozwala dostrzec różnorodne detale. W publikacji nie znalazło się miejsce dla współczesnych fotografii strojów prezentowanych na modelach. Publikację uzupełniają rysunki Justyny Majerskiej-Sznajder. Zakończona jest skromną bibliografią (pięć pozycji stanowią wydania w języku niemieckim sprzed 1945 r.) i zestawieniem źródeł fotografii.
Książka a właściwie album – starannie wykonany – przybliżający czytelnikom historię, rozwój i zanik stroju koziańskiego, to swoisty powrót do przeszłości i „swojskości”. Dziś strój ludowy w Kozach i szerzej kultura ludowa utożsamiana jest tylko i wyłącznie ze starszym pokoleniem. Pokoleniem, które odeszło. Z pewnością jest ważną publikacją w skromnej bibliografii dotyczącej Kóz.
Publikacja w wersji elektronicznej
Poniżej dwa zdjęcia z własnych, rodzinnych zbiorów (nie znalazły się w publikacji).
Fotografia ze zbiorów własnych