„Kozy. Wysiadać”

1

Duży wkład w powstanie linii kolejowej z Bielska do Kalwarii miała rada miejska w Wadowicach. Pod koniec lat 60. XIX w. rozpoczęła ona – początkowo bez pozytywnych skutków – starania o wybudowanie linii kolejowej łączącej Bielsko z Kalwarię Zebrzydowską. Do tych działań przyłączyły się również samorządy Kęt i Andrychowa[1]

Po upływie wielu lat 4 czerwca 1886 r. cesarz Franciszek Józef I podpisał dokument koncesyjny na kolej miejscową bielsko-wadowicko-kalwaryjską.

2

Linia kolejowa Bielsko-Kalwaria biegnąca przez Kozy została uruchomiona w całości 1 czerwca 1888 r. (w 1887 r. przejezdny był już odcinek z Bielska do Andrychowa). Stanowiła ona część austriackiej sieci kolejowej. Wraz z budową linii powstawały charakterystyczne dla Austro-Węgier ceglane budynki dworcowe w Białej, Kozach, Kętach, Andrychowie, Wadowicach, Kleczy Górnej i Kalwarii Zebrzydowskiej. W dniu otwarcia linii budynek stacji w Kozach nie był jeszcze ukończony (podobnie w Kętach). Budynki stacyjne budowano według typowych projektów. W Kozach był to murowany, mały, piętrowy budynek, dostosowany do znaczenia stacji (wiele podobnych można było spotykać na liniach kolejowych Austro-Węgier). Grzegorz Hałat [2] tak opisuje budynek: na parterze, obok posterunku dyżurnego ruchu z telegrafem, otwarto niewielką poczekalnię i kasę biletową. Na piętrze przygotowano duże trzypokojowe mieszkanie dla naczelnika stacji z małą służbówką (…) Na poddaszu urządzono pralnię.

Powstały później również inne budynki – siedziba toromistrza (obecnie budynek mieszkalny), magazyn z rampą rozładunkową (współcześnie magazyn został rozebrany) czy bocznica kamieniołomu z dolną stacją kolejki linowej. W latach 20. XX w. pobliżu późniejszego magazynu istniał plac rozładunkowy i kolejka wąskotorowa łącząca stację z tartakiem (tory przecinały obecną ul. Dworcową). Do głównego budynku stacji dobudowano również poczekalnie [3].

Rozporządzenie Ministra Komunikacji z września 1933 r. zaliczało poszczególne stacje PKP do odpowiednich klas uwzględniając rodzaj, zakres wykonywanych czynności i posiadanego wyposażenia. Kozy wraz z Kalwarią Zebrzydowską, Kleczą Górną zaliczona została do klasy IV (najniższej; w klasie III był Andrychów, Biała, Kalwaria oraz Kęty; w II – Wadowice; w I – Bielsko).

3

Po II wojnie światowej wraz z rozwojem przemysłu w bielsko-bialskim okręgu wzrastała liczba pasażerów kolei. Frekwencja była wysoka, a zapewniali ją dojeżdżający do zakładów przemysłowych pracownicy i uczniowie szkół ponadpodstawowych. Kozianie, którzy mieszkali dalej od stacji kolejowej rozpoczęli starania o zezwolenie na budowę dwóch przystanków – na wschód i na zachód od dotychczasowego dworca w Kozach.

Najpierw powstał przystanek w kierunku Kęt. Budowę – głównie dzięki pracy społecznej i dobrowolnym datkom pieniężnym – ukończono w 1949 r. Na czele komitetu budowy stali miejscowi działacze społeczni – Stefan Baścik, Władysław Baścik, Stanisław Foltyn, Stefan Hankus, Stefan Matejko, Rudolf Ślusarczyk. Jako przystanek uruchomiono go rok później. W budynku była kasa biletowa i poczekalnia dla podróżnych.

O uruchomieniu przystanku pisano w „Dzienniku Polskim”:

W latach 1950-1966 przystanek nosił nazwę „Zagroda”, od 1966 do dziś „Kozy Zagroda”.

Obecnie budynek przystanku nie istnieje. Został rozebrany w 2016 r.

4

Wkrótce po otwarciu przystanku „Zagroda” oddano do użytku kolejny przystanek na trasie Bielsko-Biała Główna – Kalwaria Lanckorona czyli „Krzemionki” (przystanek znajduje się w granicach administracyjnych Bielska-Białej, dzielnica Lipnik). Tu robotami budowlanymi kierowali Czesław Magiera i Benedykt Więcek. Przystanek usytuowano na działce państwa Hermów (za ich zgodą), w pobliżu miejsca z najwyższą wysokością na całej linii – 375 m (Kozy – 360 m, Kozy Zagroda – 340 m). Po kilku miesiącach robót wybudowano budynek z poczekalnią, kasą biletową i małym mieszkaniem służbowym. Uroczyste otwarcie nastąpiło 15 października 1950 r.

Budynek przystanku rozebrano w 2005 r. Pozostał jednotorowy, nieodnawiany od lat peron.

5

Przeprowadzenie linii kolejowej przez Kozy stanowiło ważny element rozwoju miejscowości. Przez długi czas ktokolwiek planował podróż, musiał skorzystać z istniejących połączeń kolejowych.

W latach 1989-1990 przeprowadzono remont kapitalny stacji w Kozach, a linia została zelektryfikowana. Mimo utraty znaczenia i widma zamknięcia linii kolej przetrwała.

---

[1] Więcej o Historii linii kolejowej 117 na tematycznej stronie internetowej poświęconej transportowi kolejowemu autorstwa Pawła Okrzesika; Mark Ćwikła, Koleje lokalne zachodniej Małopolski, cz. I Kalwaria Lanckorona – Bielsko-Biała, 2018

[2] Grzegorz Hałat, 120 lat kolei w Kozach – czyli „KOZY WYSIADAĆ”, „Zeszyty Społeczno-Historyczne Gminy Kozy, 2008, nr 2 s. 56.

[3] budowa poczekalni była efektem rezolucji podjętej w 1922 r. przez miejscowy Związek Zawodowy Chrześcijańskich Robotników Budowlanych, tamże, s. 59; w latach 60 w poczekalni funkcjonował bufet – sprzedawano tam wyroby garmażeryjne, wędliny napoje gorące, piwo, lemoniadę, słodycze, tamże s. 64.