Przy ul. Przecznia w Kozach (droga do Pisarzowic) w ciągu ostatnich lat systematycznie znikają z krajobrazu zabudowania tzw. folwarku dolnego [1]. Najstarsze wzmianki o jego istnieniu pochodzą z XVII w. W 1619 r. w czasie szlacheckich zajazdów na Kozy ucierpiał również dolny folwark. Zabrano z niego cynowe i srebrne nakrycia stołowe, wina beczkę endeburską (szoprońska) wartości 200 zł, deliją rysiemi nóżkami podpitą szkarłatnę [delija – męskie okrycie wierzchnie, długi płaszcz] podobnej wartości, broń palną, 20 sieci na zające, zegar wielki na ścianie (!) wiszący wartości 50 zł i 5 ksiąg prawnych [2].
Antoni Zuber w „Fototekach” wspomina o starych księgach dworskich, gdzie pod datą 1789 znaleźć można spis „bydła na folwarkach Kózkich”. Na folwarku dolnym było 28 krów, 1 bujak srokaty stary, drugi czarny średni, 1 byczek, 7 jałówek, 5 cieląt jednorocznych i 5 cieląt tegorocznych. Zabudowania tworzyły czworobok przedzielony na dwie części drogą (obecnie ul. Folwarczna).
Jeszcze w 2003 r. były to trzy budynki. W 2005 r. wyburzono jeden, który groził katastrofą budowlaną (była to m. in. część mieszkalna [3]). W 2018 r. stał już tylko jeden budynek. Dni ostatniego wydają się również policzone. Zmiany w krajobrazie dolnego folwarku na przestrzeni lat 2003-2022 można zaobserwować na zdjęciach satelitarnych [4].
Foto M. Frączek, luty 2024 r.
Foto M. Frączek, luty 2024 r.
[1] na przebieg degradacji krajobrazu kulturowego w regionie dolnego folwarku w Kozach zwrócił uwagę Grzegorz Sikora, Dziedzictwo kulturowe Gminy Kozy jako potencjalny zasób w rozwoju lokalnym, Kraków 2021, s. 130 (praca magisterska)
[2] Wacław Urban, Wojna domowa w Oświęcimskiem w 1619 r., „Almanach Kęcki„, nr 2, s. 83-88
[3] zob. Zabudowania folwarku dolnego w Kozach
[4] zdjęcia satelitarne mapy.orsip.pl