Willa – obecnie ul. Krakowska 22 – została wybudowana w latach 1923/1924, przez ówczesnego administratora Dóbr Kozy, Jana Czadernę (1885-1925). Po jego śmierci niewykończoną willę kupił hrabia Józef Oksza-Grabowski[1] (Józef Emil Maria Grabowski z Konopnicy herbu Oksza, 1888-1962, zmarł w Pontfaverger, Francja) i zamieszkał w niej z żoną Anną Leontyną Jurkiewicz (1896-1965, zmarła w Paryżu; malarka, wielokrotnie gościła w swoim domu ludzi sztuki i kultury). Małżeństwo miało troje dzieci – Joanna Astrid (1920-2016), Krzysztof Jerzy (1921-1964), Blanka Renata Róża (1932). Józef Oksza-Grabowski pełnił m. in. funkcję naczelnego inżyniera Związku „Rawa” w Katowicach (związek zajmował się regulacją rzeki Rawa). W Kozach Grabowski był prezesem oddziału Związku Strzeleckiego. Przed wybuchem drugiej wojny światowej wyjechał za granicę.
Foto lata 60. XX wieku, Adolf Zuber
[1] Adolf Zuber w swoich „Fototekach” pisze, że willę zakupił Stanisław Lech Grabowski, ojciec Józefa (1854-1932)
Rodzina Grabowskich po II wojnie światowej nie wróciła do Kóz. Krzysztof Grabowski (w czasie wojny strzelec w Dywizjonie Bombowym 301 RAF, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari) po wojnie w 1959 r. jako pierwszy Polak samotnie przepłynął Atlantyk. Zaginął w czasie rejsu w 1964 r. Jego imię nosi rondo w na skrzyżowaniu ulic Bielskiej, Krakowskiej, Kościelnej i Beskidzkiej w Kozach [2]
Foto sierpień 2024 r., M. Frączek
[2] Adam Hałat, Miłość aż po grób. Niezwykłe losy Krzysztofa Grabowskiego, arystokraty, lotnika 301 Dywizjonu Bombowego, pierwszego Polaka, który samotnie przepłynął Atlantyk, Kraków 2018
W czasie okupacji w willi (numer 542) mieścił się Urząd Gminny. Po wojnie willa była początkowo siedzibą Milicji Obywatelskiej (MO), a następnie Państwowego Przedszkola (ok. 1957-1962). Stanowił również własność Wiślańskich Kamieniołomów Drogowych w Wiśle, Zakład Kozy.
Obecnie w dawnej willi Grabowskich mieści się Laboratorium Fotowoltaiczne Instytutu Metalurgii i Inżynierii Materiałowej Polskiej Akademii Nauk im. Aleksandra Krupkowskiego w Krakowie (od 1997 r.). Prowadzone są tutaj badania nad wykorzystaniem energii słonecznej (pomiary charakterystyk prądowo-napięciowych oraz parametrów elektrycznych ogniw i modułów fotowoltaicznych oraz charakteryzacja własności optycznych materiałów przez pomiar spektralnych współczynników odbicia i transmisji).
Foto sierpień 2024 r., M. Frączek