Dawna karczma w Małych Kozach

Karczma w dawnych wiekach nie była jedynie miejscem, gdzie szynkowano (sprzedawano) alkohol (początkowo piwo; pod koniec XVIII i na początku XIX w. na miejsce piwa rozpowszechniła się wódka). Stanowiły dla mieszkańców wsi miejsce zabaw, spotkań, wyprawiano tu chrzciny i wesela. Karczma była również miejscem oficjalnych zgromadzeń. W Kozach było ich kilka.

O roli karczmy w życiu wsi pisał Józef Ignacy Kraszewski w powieści Ulana (Wilno, wydanie pierwsze 1843, s. 15):

(…) gdzież jest wieś bez karczmy? Byłoby to stworzenie bez głowy. Karczma bowiem jest miejscem schadzki, rady i wesela: w niéj się wszystko zawiązuje i rozwiązuje, w niéj żal jeden drugiemu wylewa, w niéj się kłócą i biją, i swarzą i godzą – i kochają! Karczma, to serce wsi.

Karczma w Małych Kozach zbudowana została w oddaleniu od centrum wsi, na granicy z Lipnikiem (obecnie Bielsko-Biała), przy trakcie, po którym od końca XVIII w. – tzw. trakt cesarski – często jeździli podróżni, wykorzystywany był również przez pocztę (tzw. poczta dyliżansowa przewoziła również pasażerów).

Powstała przed 1786 r. Świadczą o tym dokumenty dworskie – o których wspominał Adolf Zuber – Zapisanie znaydniących się rzeczy w karczmie nowey u Józefa Sablika, podówczas będącego karczmarza w roku 1786. Można domniemywać, że budynek powstał w latach, gdy właścicielami majątku w Kozach byli Spytek Rogacjan Jordan herbu Trąba (ok. 1730-1777) oraz jego syn Jakub. Prowadzili oni wiele inwestycji w Kozach. W czasach Spytka zbudowano czworoboczną stodołę („owczarnia”), nowe budynki – mieszkania dla służby, stajnie, oborę, spichlerz czy magazyn. Powstał również 500 metrowy wodociąg doprowadzający wodę do pałacu.