Akces szlachty zatorsko-oświęcimskiej do konfederacji barskiej 1768 r.

W lutym 1768 r. w Barze na Podolu (obecnie Ukraina) związana została konfederacja. Jej podstawowymi celami była walka przeciwko Rosji o utrzymanie zagrożonej niepodległości, walka przeciwko królowi polskiemu Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, przeciwko reformom – które miały ograniczyć złota wolność szlachecką, przeciwko przyznaniu równych praw innowiercom – w obronie wiary katolickiej.

15 lipca 1768 r.  na sejmiku szlachta księstwa zatorsko-oświęcimskiego w Kętach zgłosiła akces do konfederacji. Jednym z sygnatariuszy aktu był ówczesny właściciel dóbr w Kozach (wszedł w posiadanie Kóz poprzez związek małżeński z Teresą z Russockich ok. 1740 r.) Spytek Rogacjan Jordan herbu Trąby z Zakliczyna (zm. 1777). Piastował on wysoki urząd wojskiego krakowskiego oraz różne urzędy ziemskie w księstwie oświęcimsko-zatorskim.

W zbiorze dokumentów z epoki przygotowanym przez Teofila Klimę Akta do konfederacyi r. 1768 województwa krakowskiego, a zwłaszcza księstw oświęcimskiego i zatorskiego (Wadowice 1903) znaleźć można ów historyczny akt.

Dla uczczenia wydarzenia na ścianie jednej z kamienic przy Rynku w Kętach wmurowano pamiątkową tablicę, z napisem:

Rok później w Białej 31 października 1769 r. podpisano akt utworzenia Generalnej Rady Stanów Skonfederowanych, czyli naczelnej władzy konfederackiej (Generalność). Mieściła się tutaj kasa Generalności, działała służba zaopatrzenia oraz stały garnizon, stąd wysyłane były manifesty konfederatów. W Białej pojawiali się przywódcy ruchu, między innymi Kazimierz Pułaski, Józef Wybicki. Kilkudziesięciu konfederatów pochowano w pobliżu kościoła w Białej oraz na cmentarzu w Lipniku. Konfederaci przebywali również w Bielsku. W końcu 1771 r. konfederaci przenieśli do Bielska na krótko swoją naczelną władzę.[1]

Na Placu Ratuszowym w Białej w 2002 r. odsłonięto pomnik poświęcony konfederatom. Główną jego część stanowi płyta z orłem w koronie z rozpostartymi skrzydłami, fragmentem Pieśni Konfederatów Barskich (fragment dramat Ksiądz Marek Juliusza Słowackiego), krzyż z wizerunkiem Maryi i napisem Pro Fide Rege et Lege (Za wiarę, króla i prawo).

W czasie walk i przemarszu wojsk konfederackich, rosyjskich[2] czy królewskich na mieszkańców miasteczek i wsi nakładano rozliczne obciążenia. Mieszkańcy musieli płacić specjalne podatki, dostarczać żywność, udostępniać miejsca zakwaterowania, obrok dla koni.

Konfederacja barska pozostawiła wiele śladów na pograniczu Małopolski i Śląska Cieszyńskiego. Przykładami może być kaplica na górze Jasień w Suchej Beskidzkiej oraz kaplica w Koconiu.

Konfederacja barska zakończyła się w 1772 r. wraz z I rozbiorem Polski. W świadomości pokoleń Polaków trwa jako narodowy mit.

[1] Szerzej o konfederatach w okolicach Białej: Jerzy Polak (przy współpracy Piotra Keniga), Biała od zarania do zakończenia I wojny światowej (do 1918 roku). Bielsko-Biała. Monografia miasta (red. I. Panic) t. II, Bielsko-Biała 2011, s. 191–198.

[2] Manifest Katarzyny II wydany w Petersburgu 11 sierpnia 1768 r. zaręczał, że wojsko rosyjskie znajduje się w państwach Rzpltej tylko sposobem przyjacielskim i sojuszowym według obowiązków gwarancyi naszej. Ludwik Zarewicz, Lanckorona. Monografia historyczna, Kraków 1885, s. 78