I
W 1873 r. zawiązało się Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie. Formalnie rozpoczęło działalność po uchwaleniu statutu i rejestracji w 1874 r. Jego siedziba początkowo mieściła się w Nowym Targu, a po zmianie nazwy na Towarzystwo Tatrzańskie w Krakowie. Pierwsze oddziały powstały w Stanisławowie, Kołomyi, Lwowie. W 1905 r. powstał Oddział Towarzystwa w Makowie (na rok 1905 Oddział liczył 58 członków). Zakres działalności tego oddziału obejmuje Babią Górę i w ogóle Karpaty zachodnie, położone w powiatach Myślenickim, Limanowskim, Wadowickim, Żywieckim i Bialskim (Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, 1906 T. 27, s. 8). W 1910 r. Oddział przeniesiono do Żywca.
Karta Legitymacyjna Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie na rok 1882 (nr 2053) wydana dla Kazimierza Bartoszewicza. Źródło: Archiwum Państwowe w Łodzi
Wraz z zakończeniem I wojny światowej organizacja zaczęła się rozwijać. W 1920 r. organizacja ostatecznie zmieniła nazwę na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. W okresie międzywojennym PTT posiadało w całym kraju 40 oddziałów . Towarzystwo reaktywowano w 1945 r., ale ze względów politycznych zostało rozwiązane w 1950 r. Współczesne PTT formalnie istnieje od 1989 r. i liczy 17 oddziałów (stan na 2024 r.)
Karta Legitymacyjna Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie na rok 1904 (nr 547) wydana dla Ferdynanda Wilkosza. Źródło: pamiecpolski.archiwa.gov.pl
A jak wyglądało to z perspektywy naszego regionu?
W 1924 r. przy Oddziale PTT „Beskid Śląski” w Cieszynie zawiązało się koło PTT w Bielsku. W 1930 r. koło przekształcono w Oddział PTT w Bielsku, a jego prezesem został prof. Zygmunt Lubertowicz.
Od wiosny 1923 r. w bialskim gimnazjum im. Adama Asnyka aktywnie działa Sekcja Turystyczna w ramach Gimnazjalnego Towarzystwa Sportowego (GTS). Przewodniczył jej Władysław Midowicz. W 1925 r. na posiedzeniu Zarządu Oddziału Babiogórskiego PTT w Żywcu prof. Józef Braszka z Gimnazjum Realnego w Białej złożył sprawozdanie z zebrania założycielskiego Koła PTT w Białej (zob. Legitymacja Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego na rok 1927 wydana Józefowi Piskornikowi z Białej, dostęp 22 czerwca 2024 r.). Po kilku latach w 1933 r. powstał w mieście samodzielny Oddział PTT.
Fragment wystawy 100 lat Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Bielsku-Białej.
Foto M. Frączek, czerwiec 2024 r.
Jednym z członków Oddziału PTT w Białej był kozianin Tomasz Byrski (1864-1944), aktywny działacz społeczny i samorządowy w Kozach. W zbiorach prywatnych rodziny zachowała się legitymacja członka zwyczajnego wystawiona na rok 1937.
Legitymacja Tomasza Byrskiego nosi numer 318 i była ważna tylko na jeden rok 1937. Na jej pierwszej stronie przyklejone są trzy znaczki:
znaczek PTT na rok 1937 z rysunkiem schroniska na Równicy oraz numer 9940,
znaczek Ligi Ochrony Przyrody z jej godłem czyli stylizowanym żubrem, dowód opłacenia 30 groszowej składki,
znaczek Ligi Popierania Turystyki z napisem 15. XI. 36 – 15. XI. 37 o nominale 50 gr. Na znaczku trzy godła Ligi, które zawierają trzy litery LPT w kole i trójdzielne skrzydełko z prawej strony.
II
Obecnie w Kozach istnieje Koło PTT należące do Oddziału w Bielsku-Białej oraz dwa koła szkolne:
Szkolne Koło PTT „Groniczki” przy Szkole Podstawowej nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana III Sobieskiego w Kozach oraz Szkolne Koło PTT „Halniaki” przy Szkole Podstawowej nr 2 im. Stanisława Staszica w Kozach.
Zawiesiło swoją działalność Szkolne Koło PTT przy Liceum Ogólnokształcącym im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Kozach (informacja według listy Oddziały i Koła PTT, dostęp 22 czerwca 2024 r. oraz Prezesa Oddziału PTT Bielsko-Biała Szymona Barona).
III
Przypadająca w tym roku 100. rocznica rozpoczęcia działalności przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie na teranie Bielska i Białej stanowiła impuls do przygotowania wystawy poświęconej tej rocznicy. Wystawę można zwiedzać do 28 czerwca br. w Książnicy Beskidzkiej w Bielsku-Białej. Zaprezentowane zostały na niej dokumenty, zdjęcia, fotokopie obrazujące działalność PTT na terenie Bielska-Białej w latach 1924-1950 oraz po 1990 r.
Zob. Historia Oddziału PTT w Bielsku-Białej
Foto z wystawy czerwiec 2024 r., M. Frączek
